نویسندگان : دکتر رویا کلیشادی ، متخصص کودکان ( استاد دانشگاه علوم پزشکی اصفهان )

صنم فرجیان ، کارشناس ارشد تغذیه 

ترجمه : دکتر مینو طالب زاده

بیماری های غیر مسری مزمن بزرگسالی ، شامل بیماری های قلبی – عروقی ، سرطان ها ، بیماری های مزمن تنفسی ، دیابت و … علل اساسی مرگ و میر در دنیا – و به طور قابل توجهی در کشورهای با درآمد پایین و متوسط – هستند.

شواهد روزافزون بیانگر این هستند که (NCDs (chronic noncommunicable disease از اوایل زندگی منشأ گرفته اند . در سال های اخیر ، توجه بیشتری بر پیشگیری ابتدایی و اولیه از فاکتورهای خطر این بیماری ها متمرکز شده است . تحقیقات متعدد در مورد اثرات مفید تغذیه با شیرمادر در پیشگیری از بیماری های مزمن بزرگسالی وجود دارد ، به خصوص بر پرفشاری خون ، چاقی ، دیابت ملیتوس تیپ 2 ، اختلالات چربی خون و بیماری های قلبی – عروقی . بنابراین می توان گفت که تشویق به شیردهی اثرات مفیدی بر سلامت فرد و اجتماع دارد.
بعضی ازعوامل مؤثر در شیوع این بیماری ها عبارتند از ژنتیک ، جنسیت و سن. البته موارد فوق به تنهایی نمی توانند توجیه کننده شیوع بالای این بیماری ها باشند. عوامل محیطی و عوامل مربوط به سبک زندگی نیز نقش مهمی در این روند ایفا می کنند. فاکتورهای خطر اساسی NCDs عبارتند از : استعمال دخانیات ، بالا بودن چربی خون ، پرفشاری خون ، بالا بودن قند خون ، چاقی و سبک زندگی کم تحرک .

تغذیه با شیرمادر و پرفشاری خون
پرفشاری خون نقش مهمی در فرآیند بیماری عرو ق کرونر قلب و سکته دارد . بعضی از عوامل در اوایل زندگی ممکن است بر ایجاد پرفشاری خون در بزرگسالی اثرگذار باشند. اثر تغذیه با شیر مادر بر این بیماری توجه محققین را به خود جلب کرده که به علت تفاوت های بین شیر مادر و شیرهای مصنوعی ، به خصوص از لحاظ محتوای سدیم و اسیدهای چرب بوده است . تأثیر شیر مادر بر فشار خون در بزرگسالی را می توان بدین گونه توضیح داد :
1- کاهش دریافت سدیم در شیرخواری
2- محتوای بالای اسیدهای چرب غیر اشباع با زنجیره بلند در شیرمادر ، که یک جزء مهم از بافت پوششی عروق کرونر است .
3- محافظت در مقابل مقادیر بالای انسولین خون در شیرخواری ، و نیز پیشگیری از مقاومت به انسولین در اوایل کودکی ، نوجوانی و بزرگسالی .
لازم به ذکر است که دراین زمینه دیدگاه های متفاوت وجود داشته و پژوهش های بیشتری در دست انجام است .

تغذیه با شیرمادر و چاقی
پژوهش های انجام شده در مورد ارتباط بین تغذیه با شیر مادر و چاقی بزرگسالی نشان داده که شیر مادر عاملی حفاظتی در برابر چاقی است . این حفاظت می تواند توسط تفاوت موجود در درشت مغذی ها توضیح داده شود . گرچه دقت این ارتباط هنوز مورد تردید است ، تشویق به خوردن شیر مادر می تواند بخشی از یک استراتژی کلی در پیشگیری از همه گیری چاقی در جهان و عواقب آن بر سلامتی باشد . تغذیه با شیرمادر بر اشتها و سیری شیرخوار تأثیر داشته و نهایتا” اشتهای کودکان را در سال های بعدی زندگی افزایش می دهد . علاوه براین ، تفاوت های فیزیولوژیک بین شیرمادر و شیر مصنوعی از نظر محتوای هورمونی و مواد مغذی وجود دارد . برای مثال ، شیرهای مصنوعی به علت محتوای بالای چربی و پروتئین باعث افزایش ترشح IGF-1 ( فاکتور رشد شبه انسولینی 1 ) و تحریک آدیپوسیت ها ( سلول های بافت چربی ) شده که نهایتا” منجر به اضافه وزن می شوند. پژوهش های آزمایشگاهی نشان داده اند که در شیرمادرهورمون لپتین وجود دارد که فاکتورهای رشد را تغییر داده و از تشکیل آدیپوسیت ها جلوگیری می کند . بنابراین تغذیه با شیر مادر بر دریافت کالری و پروتئین ، ترشح انسولین ، تعادل ذخایر چربی و اندازه سلول های چربی تأثیر دارد . البته اثربخشی شیردهی به دراز مدت بودن آن بستگی داشته و مستقل از الگوی رژیم غذایی و فعالیت فیزیکی در بزرگسالی است .

تغذیه با شیرمادر و دیابت ملیتوس
تحقیقات نشان داده است که سطح قند خون ناشتا با اسیدهای چرب موجود در غشای عضله اسکلتی نسبت معکوس دارد (این گونه اسیدهای چرب در شیرمادر وجود دارد نه شیر مصنوعی). به نظر می رسد که تغییرات حاصله در غشای عضله اسکلتی ، نقش مهمی در ایجاد مقاومت به انسولین ، و متعاقب آن هیپرانسولینمی دارد که به تدریج منجر به اختلالات سلول های مترشحه انسولین در لوزالمعده و در نهایت دیابت تیپ 2 می شوند. همچنین در تحقیقات دیگری نشان داده شده که شیرخواران تغذیه شده با شیر مصنوعی سطوح بالاتری از انسولین دارند که به نوبه خود منجر به تعدیل رها سازی گلوکاگون و انسولین می شود. این تغییرات منجر به ایجاد مقاومت به انسولین و دیابت تیپ 2 نیز می شود. شواهد موجود بیانگر این نکته هستند که تغذیه با شیر مادر در دوران شیرخواری از ایجاد دیابت تیپ 2 در مراحل بعدی زندگی پیشگیری می کند.
علاوه براین ترکیب شیرمادر به طور قابل توجهی با شیر مصنوعی متفاوت است ، به خصوص از نظر پروتئین و انرژی ، همچنین این که حجم شیر دریافت شده توسط شیرمادر خوار کمتر از شیر مصنوعی است . پیشنهاد شده که اثرات حفاظتی شیر مادر در مقابل ریسک چاقی در بزرگسالی می تواند بر انسولین و متابولیسم گلوکز نیز تأثیر داشته باشد . نتایج تحقیقات در این زمینه بحث برانگیز هستند ، به هر حال بسیاری از پژوهش ها نقش حفاظتی تغذیه با شیر مادر در مقابل دیابت تیپ 2 را اثبات کرده اند که به نوبه خود منجر به رسوب کمتر چربی زیر پوستی در شیرخوار شیرمادرخوار می شود . در نهایت ، شواهد موجود بیانگر این فرضیه است که دیابت تیپ 2 در اوائل شیرخواری زمینه سازی می شود.

تغذیه با شیرمادر و هیپرکلسترولمی
غلظت های بالای کلسترول تام فاکتور خطر بیماری عروقی قلب است . به نظر می رسد که نوع تغذیه در شیرخواری بر سطوح آن ها اثر می گذارد . محتوای کلسترول شیر مادر بالاتر از بسیاری از شیرهای مصنوعی است. این دریافت بالای کلسترول از طریق شیر مادر ممکن است با کاهش تنظیم یک آنزیم کبدی ، اثرات درازمدت بر ساخته شدن کلسترول در بدن داشته با شد .این اثر در مطالعه برروی حیوانات نیز مشاهده شده که سطح بالای کلسترول در شیرخواری با سطح پایین آن در سنین بالاتر ارتباط دارد . میزان متوسط کلسترول خون در شیرخواران شیر مادرخوار در کودکی بالاتر، و در بزرگسالی پایین تراز آنانی است که شیر مصنوعی خورده اند . این تفاوت ها ممکن است ناشی از مواجهه زودرس با اثرات کلسترول شیر مادر بر متابولیسم این ماده در دراز مدت باشد . لازم به یادآوری است که علاوه بر مکانیسم های فوق ، تغذیه با شیر مادر بر عادات تغذیه ای سال های بعدی زندگی تأثیر می گذارد که خود می تواند عامل مؤثر دیگری بر سطح کلسترول بزرگسالی باشد.

تغذیه با شیرمادر و بیماری های قلبی – عروقی
بعضی از تحقیقات ثابت کرده اند که تغذیه با شیر مادر می تواند در بزرگسالی بر فاکتورهای خطر بیماری قلبی –عروقی اثرگذار باشد. از جمله سطح کلسترول تام ، پرفشاری خون ، سطح LDL و HDL ( لیپو پروتئین با دانسیته بالا ) و چاقی .

نتیجه
به طور کلی اهمیت پیشگیری اولیه و ابتدایی از NCDs ، با شیوع بالای این بیماری ها و فاکتورهای خطر آن ها توجیه شده ، که اساسا” از اوایل زندگی منشأ می گیرند. گرچه متون رایج در مورد ارتباط تغذیه با شیرمادر با این گروه از بیماری ها اتفاق نظر ندارند ، شواهد افزایش یابنده ای بیانگر وجود نقشی حفاظتی است . بنا براین تشویق به شیردهی می تواند در کوتاه مدت و دراز مدت اثرات مفیدی بر سلامتی فردی و اجتماع داشته باشد .