دکتر سید علیرضا مرندی – فوق تخصص نوزادان، استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
تغذيه با شيرمادر هم براي سلامت مادر و هم شيرخوار مفيد است ، روابط عاطفي و اجتماعي را بهبود مي‌بخشد ، هزينه‌ها را كاهش مي‌دهد و براي اجتماع يك ارزش به حساب مي‌آيد.
آكادمي كودكان آمريكا و سازمان جهاني بهداشت تغذيه با شيرمادر را به شدت تأييد مي‌كنند. اين مسئوليت رهبر تیم مراقبت‌هاي سلامت يعني متخصص كودكان است كه اهميت تغذيه با شيرمادر را درك كرده، آن را ترويج نمايد و توانايي لازم را براي ارزيابي و مديريت نحوه ی شيردهي مادر داشته باشد .
در بيانيه سال 2012 ، آكادمي كودكان آمريكا بر تغذيه ی انحصاري با شيرمادر تا 6 ماهگي و سپس ادامه ی آن همراه با استفاده از غذاي كمكي تا يكسال و بيشتر تأكيدشده . در این بيانيه آمده است كه متخصصين كودكان نقش بسيار حساسی در امر ترويج و حمايت از تغذيه با شيرمادر دارند و بايد اطلاعات لازم را در مورد مخاطراتي كه عدم تغذيه با شيرمادر براي سلامت دارد ، داشته باشند ، مادران را حمايت و ارائه‌كنندگان مراقبت‌هاي سلامت را در زمينه ی ترويج و مديريت تغذيه با شيرمادر تربيت كنند. آكادمي كودكان آمريكا توصيه مي‌كند كه همه ی نوزاداني كه با شيرمادر تغذيه مي‌شوند بين روزهاي 3 تا 5 تولد يعني 48 تا 72 ساعت پس از ترخيص از بيمارستان توسط مراقب آگاه بررسي و معاينه شوند و در اين معاينه بايد وزن نوزاد و وضعيت آب بدن و دفع او بررسي و نحوه ی تغذيه او هم مشاهده شود. متخصص كودكان مناسب‌ترين فرد براي ترويج تغذيه با شيرمادر است. متخصصين كودكان بايد درارتباط با اصول تغذيه با شيرمادر و نيز نحوه ی استمرار آن و رفع موانع و مشكلات احتمالي مادر اطلاعات لازم و براي ارزيابي كفايت آن مهارت کافی داشته باشند .
متخصصين كودكان مناسب‌ترين افراد براي آموزش دانشجويان ، دستياران و پزشكان فارغ‌التحصيل هستند . آنان مي توانند سياست‌هاي بيمارستان‌ها را به گونه‌اي ارتقاء بخشند كه ده اقدام توصیه شده براي تغذيه موفق با شيرمادر( كه مورد تأييد سازمان جهاني بهداشت ، يونيسف ، آكادمي كودكان آمريكا و آكادمي پزشكي تغذيه با شيرمادراست) اعمال گردد . متخصص كودكان بايد با همفكري و همكاري متخصصين زنان و زايمان برنامه‌هاي مطلوب و جامعه محوري براي ترويج تغذيه با شيرمادر داشته باشند .
در سال 2011 ، مسئول بهداشت عمومي آمريكا دستورالعملي را براي ترويج و حمايت از تغذيه با شيرمادر صادر نمود و اقدامات متعددي را توصيه كرد از جمله :
– آموزش مادران و خانواده ی آنان همراه با حمايت از مادران و خانواده‌ها
– تشويق جوامع به حمايت از تغذيه با شيرمادر
– آموزش گروه هاي حامي مادران
– ارتقاء تغذيه با شيرمادر در جوامع ،مؤسسات و رسانه‌ها
– حذف موانع تجاري تغذيه با شيرمادر
– حمايت بيمارستان‌ها از كودكان
– آموزش ارائه‌كنندگان مراقبت‌هاي سلامت
– اطمينان يافتن از دسترسي به خدمات تغذيه با شيرمادر
– پرداخت حقوق کامل در مدت مرخصي مربوط به شيردهی
– تأمين مهدكودك
– تخصیص اعتبارات بيشتر براي تحقيقات در زمینۀ تغذيه با شيرمادر
– حمايت از بسيج‌هاي تغذيه با شيرمادر
– تقويت رهبري تغذيه با شيرمادر
– حمايت از جمع‌آوري و تحليل آمارها در زمينه تغذيه با شيرمادر
در آمريكا با توجه به اين امر كه تغذيه با شيرمادر حتي براي 9 ماه موجب كاهش 30% چاقي مي‌شود و آگاهي‌دادن به اينكه مناسب‌ترين تغذيه براي شيرخواران شیر مادر بوده و كليدي شناخته شده براي سلامت آنان است ميزان تغذيه با شيرمادر مرتبا” در حال افزایش می باشد .
مطلقا” نبايد پذيرفت كه شيرمصنوعي جايگزين قابل قبولي براي شيرمادر است ، چرا که مصرف شيرمصنوعي :
– شيرمادر را كاهش مي‌دهد
– شروع آن را دچار تأخير مي‌كند
– احتقان پستان مادر را افزايش مي‌دهد.
– اعتماد به نفس مادر را مخدوش مي‌كند.
– فلورميكربي روده در تغذيه با شيرمادر و شيرخشك كاملا” متفاوت است.
– فعاليت‌هاي بازدارنده برعليه ميكروارگانيسم‌ها را دچار اختلال مي‌كند .
– سبب افزایش بيماري هاي حاد و مزمن دوران كودكی مي‌شود.
– مدت تغذيه انحصاري و اصولا” تغذيه با شيرمادر را كاهش مي‌دهد.
خلاصه اينكه تغذيه با شيرمادر بايد به عنوان یک هنجار باشد و متخصصين كودكان بايد براي ترويج آن تلاش كنند.
در آمريكا کمتر از نيمي از نوزادان پس از زايمان طبيعي در ساعت اول ، تغذيه با شيرمادر را شروع مي‌كنند.
دانش
متخصصين كودكان بايد توانمندي علمي لازم براي آموزش همكاران را داشته باشند چون عدم تغذيه با شيرمادر سلامت مادر و کودک را در معرض مخاطرات متعدد قرار مي‌دهد.
بين تغذيه با شيرمادر ، كاهش عفونت های تنفسي و عوارض طولاني ناشي از آن ارتباط مستقيم وجود دارد . ارتباط بين مدت شيردهي با عفونت‌هاي گوش ، عفونت تنفسي ، آسم ، برونشيوليت ، اگزما ، گاستروآنتريت ، بيماريهاي التهابي روده ، بيماري سلياك ، ديابت ، لوسمي ومرگ ناگهاني شيرخوار ( SIDS )وجود دارد . اثرات پيشگيرانه تغذيه با شيرمادر در اكثر موارد فوق و نيز در كاهش مشكلات شناختي ( cognitive) ثابت شده است. شيردادن مادر موجب كاهش احتمال ابتلاء به ديابت نوع II و سرطان‌هاي تخمدان و پستان و بيماريهاي قلب و عروق مادر مي‌گردد. قطع زودهنگام تغذيه با شيرمادر موجب افزايش احتمال افسردگي مادر مي‌شود. تداوم تغذيه با شيرمادر موجب تأخير عادت ماهيانه و كاهش مطلوب وزن مادر مي‌گردد.
به طور خلاصه تغذيه با شيرمادر از مشكلات حاد و مزمن كودكان كاسته و براي مادران هم منافعي دارد . متخصص كودكان همچنين بايد اطلاعات و آگاهي لازم براي مديريت تغذيه با شيرمادر را داشته باشد .
مهارت‌ها
آكادمي كودكان آمريكا (AAP) در سال 2009 ده اقدام سازمان جهاني بهداشت و يونيسف را تأييد كرد كه يك اقدام كليدي آن تربيت نيروي انساني ارائه كننده ی مراقبت‌هاي سلامت است. مادران معتقدند حمايت اين گروه مهم‌ترين عامل توفيق آنان است. چون متخصص كودكان رهبر تيم مراقبت‌هاي سلامت است، مهارت‌هاي مديريتي و تبليغي بايد در آموزش آنان تقويت شود . آنان بايد از اين مهارت‌ها در مطب و در جامعه استفاده كنند . آموزش متخصصين بايد از طريق دوره‌هاي معتبر آموزشي ، كنفرانس‌ها ، كتاب‌ها و اينترنت در ارتباط با اطلاعات بنيادي تغذيه با شيرمادر و نيز دانش مديريتي ، تشخيصي و حل مشكلات عملي تغذيه با شيرمادر صورت پذيرد . پزشكان بايد در هر ويزيت مطابق سن شيرخوار راهنمايي‌ها و مداخلات لازم را به عنوان جزيي از مراقبت‌هاي رایج مادر و كودك به عمل آورند.
بحث‌هاي مربوط به تغذيه با شيرمادر و مشاوره‌ها مي‌تواند قبل از تولد شروع شود و اين فرصتي است براي اينكه خانواده‌ها متخصص كودكاني را كه علاقمند و آگاه به مسائل تغذيه با شيرمادر است انتخاب كنند. هر ويزيتي به دليل امكان حمايت از تداوم تغذيه با شيرمادر ارزشمند است . اغلب مادران همان اوائل تصميم خود را در مورد تغذيه با شيرمادر مي‌گيرند. مطالعه نشان مي‌دهد كه 78% مادران قبل از حاملگي و يا در سه ماهۀ اول بارداری در اين مورد تصميم مي‌گيرند. دكوراسیون مطب پزشك ، نشريات تبليغي و نيز تخصيص مكاني براي شيردادن حاكي از حمايت قوي پزشك است . AAP معتقد است هيچگونه اثري از شيرخشك و تبليغ آن نبايد در مطب مشاهده شود.
در مطب تلاش ها بايد براي ارتقاء سلامت و ترويج تغذيه انحصاري با شيرمادر براي 6 ماه و سپس تداوم تغذيه همراه با غذاي كمكي باشد . از جمله راه هاي ارزيابي توفيق فعاليت در مطب ، افزايش مستمر درصد مادران شيرده جديد است .
بيمارستان جايگاهي كليدي براي آموزش است ولي بسياري از مادران همه ی مطالبي را كه در اين دوره كوتاه به آنان آموزش داده مي‌شود به خاطر نمي‌آورند لذا ويزيت 3 تا 5 روز بعد از تولد نوزاد ، زمان مهمي براي مرور آموزش‌هاي داده شده در بيمارستان است . در اين زمان متخصص كودكان نحوه شيردادن و وضعيت (Position ) و نحوه به دهان گرفتن پستان (Latching ) را مشاهده کرده و راهنمايي مي‌كند. متخصص كودكان بايد در ارتباط با بازگشت مادر به فعاليت تحصيلي و شغلی خود سؤال كند. او بايد راهكارهاي حراست از تغذيه با شيرمادر و نحوه ی ذخيره كردن شيرمادر را از قبل آموزش دهد و پيوسته بر تغذيه ی انحصاري با شيرمادر تأكيد نمايد.
خلاصه اينكه شروع بحث تغذيه با شيرمادر از اوایل دوران بارداري و ادامه ی آن در هر ويزيت سال اول زندگی لازم است . بحث‌ها شامل اطمينان دادن ، رفع مشكل كردن و تمجيد نمودن از موفقيت‌هاي مادر خواهد بود.
آموزش
جهت كسب اعتماد مادران مهم است كه متخصص كودكان تسلط خود را در مورد تغذيه با شيرمادر و مديريت مشكلات آن به اثبات برساند . يك مانع بزرگ ترويج تغذيه با شيرمادر ، ناكافي بودن آموزش و مهارت پزشكان در امر تغذيه با شيرمادر است . متأسفانه آموزش در زمينه ی تغذيه با شيرمادر در بيشتر دانشكده‌هاي پزشكي يك مطلب مهم به حساب نمي‌آيد . چند راهكار عملي كه توصيه مي‌شود شامل بهبود محتواي آموزشي در دوره دانشجويي وتحصيلات تكميلي ، تربيت صاحبان حرف مربوط به سلامت، همچنين تعيين ميزان حداقل تسلط در امر تغذيه با شيرمادر و دريافت گواهي لازم در اين راستا و نيز افزايش فرصت‌ها براي آموزش مداوم در امر مديريت تغذيه با شيرمادر و اطمينان يافتن از کسب حداقل مهارت‌ها می باشد.
در بررسي انجام شده در سال 2004 توسط AAP گرچه 91% متخصصين زنان و 97% متخصصين كودكان مدعي بودند كه مباحث مربوط به تداوم شيردهي پس از بازگشت به شغل مادر را در ويزيت‌های روتین خود مطرح مي‌كنند ولي فقط 55% مادران به ياد داشتند كه بحث مزبور مطرح شده است . هرچند بحث تغذيه با شيرمادر بحث عمده‌اي در ويزيت‌ها است ولي عملا” فرصت مناسبي براي آن گذاشته نمي‌شود. متخصصين كودكان اغلب مشاوره در ارتباط با تغذيه با شيرمادر را به عهده مشاورين مي‌گذارند ولي در اصل خود مسئول آموزش دادن به آنها و خدمات مربوطه هستند.
پزشكان ، متقاضي آموزش بيشتر در زمينه ی تغذيه با شيرمادر هستند . آموزش در زمان دستياري مي‌تواند ارتقاء پيدا كند و AAP در اين راستا برنامه آموزشي تنظيم كرده است . قسمت‌هايي از اين برنامه شامل تبليغ ، آموزش در جامعه و هماهنگي در مراقبت‌ها ، تشريح ، فيزيولوژي ، مهارت‌هاي زيربنايي ، حمايت‌هاي پيرامون تولد ، مديريت سرپايي و كفايت فرهنگي است . اين برنامه در بهبود دانش ،عملكرد و اعتماد به نفس دستياران و افزايش قابل توجه ميزان تغذيه انحصاري با شيرمادر مؤثر است . برنامه مزبور در آدرس ذيل قابل دسترس است :
http://www2.aap.org/breastfeeding/curriculum/
موسسه Wellstart International منبعي را در ارتباط با ارتقاء تغذيه با شير مادر از طريق آموزش صاحبان حرف ارائه مي‌كند:
Lactation Management Education Program (LMEP) The
براي ارائه آموزش به رهبران پزشكي ، پرستاري و تغذيه در دسترس است:
http://www.wellstart.org/resources.html
براي آموزش پزشكان مطب دار يك دوره كوتاه علمي غيرتجاري در دسترس است:
Breastfeeding Basics- (http://www.breastfeedingbasics.org)
مطالب آموزشي مربوط به آكادمي پزشكي تغذيه با شيرمادر(ABM )
(http://www.bfmed.org/Resources/Protocols.aspx)
براي ارتقاء آموزش پزشكان در ارتباط با تغذيه با شيرمادر است .
در بين اين مطالب راهنماهاي مفصلي براي فارغ‌التحصيلان و دانشجويان تحصيلات تكميلي وجود دارد .
خلاصه
دستياراني كه آموزش مي‌بينند نشان می دهند که دانش، عملكرد و اعتماد به نفسشان در زمينه ی تغذيه با شيرمادر بیشتر است . هر چه آموزش متخصصين كودكان گسترده تر شود ، توانمندي آنان هم در حمايت از تغذيه با شيرمادر ارتقاء مي‌يابد.
درنهایت می توان گفت که متخصصين كودكان پرچمدار سلامت كودكانند. تشويق خانواده‌ها و جامعه به تغذيه با شيرمادر قسمت عمده‌اي از وظيفه ی حرفه‌اي آنان است لذا براي توفيق در اين كار بايد از منابع مناسبی برخوردار باشند.